Đọc bài "Lối về" của Đỗ Thu Trang

Em về với mùa thu lá đổ

Con đường vàng ngập lá me bay
Mẹ gánh gồng hoàng hôn màu đỏ              
Cho mắt con rộn rã vui say
                                 
Em về với mùa đông lặng lẽ
Cánh đồng làng rơm rạ héo hon
Con cò gầy chân bùn tím tái
Tất tả chiều, cua cá dành con
                                  
Em lại về ghế đá hàng cây
Mùa hạ buồn xót xa mắt phượng
Người ra đi không lời hẹn ước
Để giờ này sóng mắt cay cay
                                         
Em về lạc lối giữa quê hương
Ba mươi xuân. Thời gian mỏi mắt
Sông xưa có thể nào trở lại
Xanh những mùa sau cho lối em về.

                                          

            Giữa hàng ngàn thi phẩm viết về tình quê, Lối về của Đỗ Thu Trang được coi là điểm sáng với những vần thơ để lại ám ảnh trong lòng người đọc.

          Bài thơ có bốn khổ, mỗi khổ là một mùa - thời gian, không gian của mỗi lần về. Và mỗi một lần về là một lần sống lại ký ức với những kỷ niệm vui, buồn, xốn xang. Gửi gắm cả những ước vọng mơ hồ, nhưng thật long lanh, trong trẻo...

          Nữ tác giả đã chọn mùa thu làm khởi điểm nỗi nhớ của mình. Mùa thu hiện lên trong ánh hoàng hôn màu đỏ gợi vẻ đẹp đến  nao lòng. Hình ảnh con đường trải lá vàng thu vốn không còn là mới mẻ trong thi họa, song khi đọc những vần thơ trên, ta vẫn thấy hiệu ứng rõ rệt về cảm xúc. Có lẽ là bởi cụm từ " Em về với mùa thu...". Nhân vật trữ tình em như đang tìm, không phải là cái gì đó mới mẻ, mà là những điều đã từng gần gũi thân quen. Một vẻ đẹp mà suốt thời gian dài xa quê phải chăng đã thiếu vắng, để rồi trong  nỗi trống trải cô đơn em về tìm lại...Và giữa không gian man mác của chiều thu ấy, hiện lên bóng dáng mẹ. Vẫn đòn gánh trên vai và con đường đã mòn chân mẹ đi về qua bao tháng năm. Ta thấy cả niềm vui, mừng rỡ của đứa con thơ khi nhìn thấy mẹ về nhà... Nhưng, ký ức xưa khi sống lại trong tâm hồn của một người con trưởng thành, đã từng trải, thì sẽ không còn là " mắt con rộn rã vui say" thủa nào. Ta hãy quay về câu thơ thứ ba của khổ 1: "Mẹ gánh gồng hoàng hôn màu đỏ". Tôi chú ý đến động từ gánh gồng. Có một ý niệm kép được thể hiện: mẹ không chỉ gánh mà còn ráng sức gồng mình lên. Đôi quang gánh của mẹ đã trĩu nặng bao lần đâu kể xiết. Cũng đâu kể xiết biết bao hoàng hôn in bóng hình của mẹ để rồi "cô lại" thành sắc đỏ kia? Cả một trời đau khổ đang trút trên đôi vai mẹ, nhưng mẹ vẫn âm thầm gánh chịu, mà con một thời vô tâm đã không nhận ra...Cái " rộn rã vui say" khép lại khổ 1 để lại một dấu hỏi đầy day dứt, ăn năn...

          Qua thu là tới đông, đó là quy luật, là trật tự logic của thời gian. Mùa đông lặng lẽ. Trong bóng chiều, hình ảnh con cò gầy cặm cụi tìm cua cá nuôi con, càng tạo thêm cảm nhận sâu sắc về tình mẫu tử.  Không gian làng quê thật ảm đạm, gợi bao nỗi cơ cực  manh áo, miếng cơm. Như thể từ trong dĩ vãng xa xưa... Lối về mùa đông ấy không có sắc vàng của lá. Chiều mùa đông ấy không có sắc đỏ của hoàng hôn. Chỉ có cái héo hon, tím tái của sự tàn lụi,  lạnh giá... Nhưng em vẫn tìm về...Có thể thấy, ẩn sâu trong từng lời thơ là nỗi niềm xa xót, cảm thương của người con gắn bó với mảnh đất quê nghèo, với Mẹ yêu dấu...

          Logic thời gian bất ngờ bị đảo lộn ở khổ thơ thứ 3. Mùa hạ thay vào vị trí của mùa xuân. Dường như đã có sự gián cách về thời gian trong việc trở về của em. Nó mở ra một hướng hiểu: có thể một xuân, nhiều xuân, nhiều năm em không trở về. Và khi một xuân nữa lại qua , em nuối tiếc tìm về một thời xuân - thủa học trò:

          Em lại về ghế đá hàng cây
          Mùa hạ buồn xót xa mắt phượng
          Người ra đi không lời hẹn ước
          Để giờ này sóng mắt cay cay  

          Cụm từ lại về cho thấy không chỉ một lần em về nơi ghi lại những rung động đầu đời. Một hình ảnh sáng tạo:"Mùa hạ buồn xót xa mắt phượng". Phượng hồng mùa hạ đã đi vào tâm trạng để không có cái rực rỡ chói chang nắng hè, mà chở "sóng mắt" mang nỗi" buồn xót xa" của em khi  nhớ lại thời khắc rời quê ra đi. Cần mở rộng cách hiểu về Người ra đi trong câu thứ 3 của khổ 3. Đó có thể là em, là anh, là biết bao người tuổi trẻ rời mái trường, quê hương bước vào cuộc sống mênh mông rộng lớn hơn. Thời ấy, họ mới chỉ biết háo hức ra đi, hồn nhiên, vô tư. Mấy ai đoán định ngày trở về. Bởi vậy mà Người ra đi không lời hẹn ước. Hôm nay em về đâu phải vì lời hẹn, nên chốn kỷ niệm xưa vắng bóng bạn bè ...Nỗi hoài nhớ dâng buồn lên sóng mắt cay cay...

         Khổ cuối tìm về mùa xuân. Nhưng đó là Ba mươi xuân dài dặc xa quê nay mới trở về. Ba mươi năm, đủ để trôi thời xuân của một đời người. Thời gian của bao sự chờ đợi, nhớ nhung tới mỏi mắt . Cũng là thời gian của bao đổi thay, để rồi những gì 30 năm trước thành xưa không trở lại. Và như một tất yếu Em về lạc lối giữa quê hương. Không đa ngôn để diễn giải cho sự thay đổi của quê hương khiến người về lạc lối. Nhưng người đọc có thể suy đoán được. Hẳn con đường mùa thu chẳng còn lá me rơi, ít đi nhiều những người mẹ đôi vai trĩu nặng gánh gồng. Cũng thật hiếm bóng cò lặn lội trong rét mướt tê tái lúc chiều đông. Trường xưa đã khác, thầy cũ đâu còn, bạn bè muôn chốn nơi xa... Cuộc sống nay đã khấm khá hơn nhiều  mà sao vẫn thiếu vắng cái gì đó làm ta tiếc nuối, ta muốn tìm lại để không lạc lối giữa quê mình. Hai câu cuối gửi gắm một ước nguyện, mơ hồ nhưng thật tha thiết:

                     Sông xưa có thể nào trở lại

                      Xanh những mùa sau cho lối em về.

        Với Lối về, Đỗ Thu Trang góp thêm vào thơ Việt một thi phẩm hay về tình quê. Nó cho ta thấy một điều: Dù có đi đâu về đâu, quê hương vẫn là máu thịt, là nơi ta gửi gắm những gì quý báu nhất của tâm hồn. Ở đó ta vỗ cánh bay cao, cũng là nơi dang rộng cánh tay đón ta về . Và trên hết:

                                           "Quê hương nếu ai không nhớ

                                            Sẽ không lớn nổi thành người"

                                                                               (Đỗ Trung Quân)

                                                                                          30/05/2014